Kafka'nın Dönüşüm'deki Derdi Neydi?
- Kronofel
- 21 Haz
- 4 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 2 Ağu
Franz Kafka’nın kaleme aldığı Dönüşüm (Die Verwandlung), edebiyat tarihinde eşine az rastlanır bir açılış cümlesiyle başlar:
“Gregor Samsa, huzursuz düşlerle dolu bir uykudan uyandığında kendini dev bir böceğe dönüşmüş halde buldu.”
Bu cümleyle birlikte yalnızca Gregor'un değil, onunla birlikte tüm dünyanın dönüşümüne tanıklık ederiz. Ancak hikâyeyi yüzeydeki tuhaflığıyla ele almak eksik olur. Kafka’nın bu metaforik anlatımı, ilk bakışta yalnızca garip bir dönüşüm gibi görünse de aslında modern bireyin derin bir yalnızlığını, yabancılaşmasını ve sistemle olan çatışmasını açığa çıkarır.
Peki ama neden bir “böcek”? Ve neden herkes bu dönüşüme şaşırmak yerine, Gregor’un işe yaramaz hale gelmesine odaklanarak onu hızla dışlamayı seçer?
Bu yazıda, Kafka’nın Dönüşüm adlı öyküsünün arkasındaki felsefeyi, yazarın kişisel yaşamıyla birlikte ele alarak çözümlemeye çalışacağız.
Franz Kafka’nın Karanlık Dünyası
Franz Kafka, 1883 yılında Prag’da, Almanca konuşan Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Hukuk eğitimi aldı, sigorta şirketinde çalıştı ancak tutkusu yazmaktı. Yine de yazdıklarının çoğunu ya yayımlamadı ya da bizzat yaktı. Ölümünden önce arkadaşı Max Brod’a kalan el yazılarını da imha etmesini istemişti. Neyse ki Brod, bu vasiyeti yerine getirmedi ve Kafka’nın eserleri dünya edebiyatının yapıtaşlarından biri haline geldi.
Kafka'nın hayatındaki en derin izlerden biri, babasıyla yaşadığı çatışmalı ilişkidir. Sert, otoriter ve baskıcı bir figür olan Hermann Kafka, oğlunun kendini ifade etmesini engelleyen bir gölgeye dönüşür. Dönüşüm’deki baba karakteri de bu baskının yansımasıdır.
Gregor’un Dönüşümü
Kafka, Gregor’un dönüşümünü kesin bir türle tanımlamaz. Almanca “ungeheures Ungeziefer” ifadesi, belirsiz ve tiksinti uyandıran bir haşeratı işaret eder. Bu belirsizlik, fiziksel değişimin ötesinde bir varoluşsal dönüşüm olduğunu ima eder.
Gregor, ailesi için çalışan, kendi arzularını bastırmış, sadece borçları ödemeye odaklanmış biridir. Yani daha böceğe dönüşmeden önce bile, ruhsal olarak ezilmiş, sistemin çarkları arasında sıkışmış bir figürdür. Kafka, bu dönüşümle birlikte, modern insanın kendine ve çevresine nasıl yabancılaştığını; yalnızlaştıkça nasıl görünmezleştiğini anlatır.
Ailenin Dönüşümü
Gregor’un dönüşümü yalnızca onun değil, tüm ailenin yapısını sarsar. Hikâyede, her bir karakter dönüşümle birlikte kendi yüzünü gösterir:
Baba: İş hayatına geri döner, Gregor’a karşı daha da sertleşir ve onu bir tehdit olarak görmeye başlar. Elma fırlatarak oğlunu yaralar. Bu sahne, Kafka'nın kendi babasıyla olan psikolojik mücadelesine güçlü bir göndermedir.
Anne: Gregor’a şefkat ve korku arasında gidip gelir. Onu sevmek ister ama artık tanıyamadığı bu varlık karşısında korkuya kapılır.
Grete (kız kardeşi): Başlangıçta en anlayışlı olan kişidir. Ona yemek getirir, odasını temizler. Fakat zamanla o da değişir ve Gregor’dan kurtulma fikrini ilk dile getiren kişi olur.
Müdür: Sistemin ta kendisidir. Gregor işe gelmediği için eve gelir, onu sorgular, tehdit eder.
Pansiyonerler: Düzene saplantılı bireyler olarak Gregor’un farklılığını tehdit olarak görür ve dışlarlar.
Gregor’un odası giderek bir mağaraya dönüşür. Mobilyaların çıkarılması, onun insan kimliğinden soyundurulmasıdır. Artık sadece bir “şey”dir.
Kafka’nın Varoluşçuluğu
Kafka’nın eserleri sıklıkla varoluşçulukla ilişkilendirilir. Dönüşüm de bu felsefenin en güçlü örneklerinden biridir:
Yabancılaşma: Gregor, önce işe, sonra ailesine, sonra da kendine yabancılaşır.
Absürtlük: Hiçbir açıklama olmadan bir sabah böceğe dönüşmesi, hayatın saçmalığı ve mantıksızlığına ayna tutar.
Özgür İrade ve Determinism: Gregor’un ailesi için yaşama tercihi mi onu bu hale getirdi, yoksa baştan beri kaçınılmaz olan bir sona mı sürüklendi?
Anlam ve Anlamsızlık: Gregor’un hayatı, yalnızca ekonomik faydaya indirgenmiştir. Bu işlev ortadan kalkınca, kimliği de anlamını yitirir.
Kaygı: Varoluşsal sıkışmışlık, Gregor’un düşüncelerinde ve davranışlarında derin bir kaygı olarak kendini gösterir.
Lacan’ın Penceresinden Gregor’un Hikayesi
Lacan’a göre kaygı, bireyin “gerçek”le yüzleşmeye yaklaştığı anda ortaya çıkar. Dönüşüm, Gregor’un simgesel düzenden (yani toplumun kurallarından) kopup imgelerin düzensizliğine, yani anlamın çöktüğü alana, savrulmasıdır.
Gregor, sistemin kendisinden beklediği kimliğe artık sığamaz hale geldiğinde arzusunun önündeki engeller onu bir “hiçliğe” iter. Bu dönüşüm hem bastırılan arzuların hem de kimlik krizinin çarpıcı bir göstergesidir.
Kafkaesk Dünya
Kafka'nın edebi mirası, yalnızca anlatılarıyla değil, bir kavramla da literatüre geçmiştir: Kafkaesk (Kafkavari). Bu terim, sadece bürokratik karmaşayı değil, aynı zamanda bireyin gerçeklikten uzak, garip ve anlaşılmaz bir dünyada çaresizce çırpınışını tanımlar. Kafka’nın karakterleri, bir çıkış yolu bulamasa da mücadele eder; bu mücadele ise zaman zaman trajikomik bir biçim alır.
Hepimiz Gregor muyuz?
Dönüşüm, bir adamın böceğe dönüşmesinden ibaret değil. Bu hikâye, sistemin dışladığı, değersizleştirdiği, görünmezleştirdiği bireyin trajedisidir. Kafka, bize çarpıcı bir metafor sunarak sorar:
“Sen, ne zaman Gregor olduğunu fark ettin?”
Belki de Kafka’nın asıl derdi, bizi bu soruyla yüzleştirmekti. Kendimizi, kimliğimizi, arzularımızı sistemin içinde ne kadar bastırıyoruz? Ve bu bastırma, bizi insanlıktan ne kadar uzaklaştırıyor?
Kaynaklar ve İleri Okuma
Kafka, Franz. Dönüşüm. İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
Wikipedia contributors. "Franz Kafka." Wikipedia, The Free Encyclopedia. Wikipedia, The Free Encyclopedia, 9 Jun. 2025. Web. 10 Jun. 2025.
Wikipedia contributors. "The Metamorphosis." Wikipedia, The Free Encyclopedia. Wikipedia, The Free Encyclopedia, 4 Jun. 2025. Web. 10 Jun. 2025.
Francis, Sameer & Prahaladaiah, Diwakar. (2019). Existential Approach to Franz Kafka's 'The Metamorphosis'. 9. 4.
“Existential Philosophy In The Metamorphosis By Franz Kafka.” Edubirdie, 19 Aug. 2021, hub.edubirdie.com/examples/existential-philosophy-in-the-metamorphosis-by-franz-kafka/
Öktem, D. ve Yılmaz Bingöl, T. " Dönüşüm’ün Varoluşçu Terapinin Temel Kavramları Açısından İncelenmesi " Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kadın ve Aile Araştırmaları Dergisi 2(1), Haziran 2022: 97-1147.
Kacar, E., & Birlik, N. (2022). Nesne a ve eksiğin eksikliği ekseninde kaygı: Kafka’nın Dönüşüm’ünde kapsayıcı metafor olarak metamorfoz. Litera, 32(2), 763-781. https://doi.org/10.26650/LITERA2021-999045
Andrews, Susanna. "Was Franz Kafka an Existentialist?" TheCollector.com, July 9, 2023, https://www.thecollector.com/was-franz-kafka-existentialist/
https://yalebooks.yale.edu/2015/09/16/the-absurdity-of-existence-franz-kafka-and-albert-camus/
https://aithor.com/essay-examples/existential-philosophy-in-the-metamorphosis-by-franz-kafka
https://oggito.com/icerikler/kafkanin-donusumunu-nicin-okumalisiniz/64502
https://www.medyacuvali.com/yazilar/nazmiye-kirik/franz-kafka-donusum